İnsan Hakları, Devletin Örgütlenmesi ve İşleyişi

Yasama, yürütme ve yargı devletin üç organıdır.

Yasama yetkisini TBMM yerine getirir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, genel oyla seçilmiş 550 milletvekilinden oluşur. TBMM’nin görevleri şunlardır:

1.       Yasaları yapmak, değiştirmek ve kaldırmak.

2.       Bakanlar kurulunu ve bakanları denetlemek.

3.       Bakanlar kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkartma yetkisi vermek.

4.       Bütçe kanunu tasarılarını görüşmek ve kabul etmek.

5.       Para basmak.

6.       Savaş ilanı vermek.

7.       Uluslar arası antlaşmaları görüşüp oylamak.

8.       Genel ve özel af çıkarmak.

Meclisin kabul ettiği yasa, Cumhurbaşkanına gönderilir. Cumhurbaşkanı bu yasayı 15 gün içinde onaylar veya bir daha görüşülmek üzere meclise geri gönderir. TBMM, geri gönderilen yasayı aynen kabul ederse söz konusu kanun yeniden Cumhurbaşkanına gönderilir ve Cumhurbaşkanı bu kez yasayı onaylamak zorundadır. TBMM yasa üzerinde değişiklik yaptıysa Cumhurbaşkanı yasayı yeniden veto ederek TBMM’ne iade edebilir. Süreç aynen işler.

İnsan haklarının anayasa ve yasalarla korunması gerekir. Ancak bu da yeterli değildir. İnsan haklarının uluslar arası antlaşmalarla da korunması gerekir.

 

 Yürütme yetkisini Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu yerine getirir. Cumhurbaşkanı devletin başıdır ve yetkileri semboliktir. Bakanlar Kurulunun başında ise Başbakan bulunur. Asıl devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı makam Bakanlar Kuruludur.

Hükümetin uygulamaları TBMM tarafından denetlenir. Meclisin hükümeti denetleme yolları şunlardır:

Soru: Bir milletvekilinin bakanlar kurulu adına başbakandan veya bir bakandan, sözlü ve yazılı olarak bilgi istemesidir.

Meclis araştırması: TBMM üyelerinin, belli bir konuda bilgi edinmek için yaptığı incelemedir.

Genel görüşme: Belli bir konunun TBMM’nde görüşülmesidir.

Gensoru: Bir siyasi parti veya en az yirmi milletvekili bir bakanın veya bakanlar kurulunun düşmesi için önerge verir. Önerge TBMM’de oylanır. Eğer salt çoğunluk (üye tam sayısının yarısından bir fazlası) sağlanırsa bakan ve bakanlar kurulunun görevi sona erer. Bazen hükümetler de güvenoyu almak için önerge verebiliriler.

Meclis Soruşturması: TBMM üye tam sayısının en az onda biri başbakan veya bir bakan hakkında soruşturma açılması için önerge verir. Soruşturma sonucunda meclis, gerekli görürse ilgili kişinin Yüce Divana sevk edilmesine karar verebilir. Yüce Divan görevini Anayasa Mahkemesi yapar. Savcılık görevini ise Cumhuriyet Başsavcısı yürütür. Yüce Divan kararları kesindir.

Hükümetin uygulamaları meclis dışında idari yönden Danıştay ve mali yönden Sayıştay tarafından denetlenir.

Yasaların yürütülmesinde insan haklarına uyulması, yürütme görevini üstlenen kişilerin bu konuda bilinçli olması ve eğitim almasıyla sağlanır.

 

Yargı görevini ise Bağımsız Mahkemeler üstlenir. Mahkemeler eğer bağımsız olmazsa hükümetin yanında yer alırlar. Böyle bir durumda yargı organı, hükümetin insan hak ve özgürlüklerini yok etmesine yönelik eylemlerine karşı gereken önlemleri alamaz. Ayrıca yargının bağımsız olmaması yargıçların gelecek korkusu içinde olmasına yol açar. Bu nedenle anayasamızda hâkimlik ve savcılık teminatı getirilmiştir. Buna göre hiçbir hâkim ve savcı azlolunamaz, kendileri istemedikçe anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz, aylık, ödenek ve özlük haklarından yoksun bırakılamaz.

Mahkemelerin kararları da denetlenir. Mahkeme kararlarını denetleyen yüksek mahkemeler şunlardır: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Uyuşmazlık Mahkemesi.